Nowoczesna diagnostyka skutecznie wspomaga procesy leczenia. W przypadku stomatologii kapitalne znaczenie dla postawienia prawidłowej diagnozy ma wykonanie panoramicznego zdjęcia RTG zębów. Pantomogram to dokładny obraz zębów, kości szczęki i żuchwy, stawów skroniowo-żuchwowych. Dzięki takiemu badaniu poprzedzającemu leczenie stomatologiczne możliwa jest trafna ocena stanu zębów, struktur przyzębia oraz kości, przez co postawienie diagnozy staje się szybsze i łatwiejsze, a leczenie ulega znacznemu skróceniu. Panoramiczny obraz uzębienia nie tylko wspomaga postawienie trafnej diagnozy, ale także pozwala wcześnie wychwycić nieswoiste struktury i zmiany, które mogą być objawami groźnych chorób.
Co to jest pantomogram?
Pantomogram to rodzaj badania wykorzystującego promieniowanie jonizujące, które daje obraz szczęki, żuchwy, łuków zębowych oraz stawów. Na pantomogramie widać uzębienie dolne i górne. Dokładny obraz pozwala wcześnie wychwycić groźne zmiany, nieprawidłowości w zębach i tkankach je otaczających. W przypadku pantomogramów zlecanych przez ortodontów sprawdza się za ich pomocą, czy u pacjenta nie nastąpiło zatrzymanie zęba w kości.
Zdjęcia pantpomograficzne przebijają dokładnością tradycyjne zdjęcia RTG. Jednocześnie pacjent otrzymuje dawkę promieniowania rentgenowskiego mniejszą o około 80 % w porównaniu z RTG tradycyjnym. Pantomogramy są bardzo dokładne. Ocenia się, że widok pojedynczych zębów w pantomogramie jest trzykrotnie dokładniejszy, niż czternaście zdjęć punktowych. Nietrudno wyobrazić sobie jak obciążające, wręcz niebezpieczne dla organizmu jest wykonanie tradycyjnych 14 zdjęć rentgenowskich.
Zdjęcia pantomograficzne nie obciążają pacjenta. Dawka promieniowania jonizującego przyjmowana podczas badania jest wielokrotnie niższa od dawki, jaką przyjmują pasażerowie lotu na trasie ze wschodniego na zachodnie wybrzeże USA. Mimo minimalnego ryzyka podczas badania narządy wewnętrzne pacjentów chroni się specjalnymi osłonami zawierającymi ołów.
Pojęcie pantomogram jest tożsame z nazwami: zdjęcie przeglądowe, RTG panoramiczne, zdjęcie panoramiczne, panorama zębów, RTG pantomograficzne, RTG ortopantomograficzne, OPG.
Pantomogram – przeciwwskazania
Choć wykonywanie panoramicznych zdjęć uzębienia jest bezpieczne, to jednak pewne grupy pacjentów są z nich wykluczone. Pantomogramu nie powinno się wykonywać kobietom w ciąży. Jeśli jest to konieczne, wówczas należy zastosować wzmocnioną osłonę z ołowiu chroniącą brzuch pacjentki.
Aby wykluczyć lub maksymalnie zminimalizować możliwość mutacji genetycznych płodu kobiety, które nie są w ciąży powinny wykonywać badania pantomograficzne w pierwszej fazie cyklu lub podczas menstruacji. Wybór tych terminów niweluje ryzyko, że doszło w międzyczasie do zapłodnienia, które jest przeciwwskazaniem do wykonywanie zdjęć RTG.
Pantomogramów nie wykonuje się także pacjentom, którzy z trudem lub w ogóle nie współpracują z lekarzem czy technikiem wykonującym badanie. Wśród takich pacjentów są dzieci do piątego roku życia oraz osoby dorosłe, z którymi kontakt jest niemożliwy lub znacznie utrudniony (np. osoby z zaburzeniami psychicznymi).
Panoramicznej diagnozy uzębienia nie wykonuje się także osobom nieprzytomnym, niepotrafiącym utrzymać pionowej pozycji kręgosłupa szyjnego lub ze względu na tiki niepotrafiących wytrwać w pozycji nieruchomej przez czas badania.
Pantomogram – na czym polega badanie?
Pantomogramy wykonywane są w pracowniach diagnostycznych wyposażonych w odpowiednią aparaturę. Poza ograniczeniami wymienionymi w punkcie powyżej nie ma żadnych ograniczeń co do wieku i stanu zdrowia pacjenta. Do badania nie trzeba się wcześniej przygotowywać w specjalny sposób, na przykład powstrzymując się od posiłków.
Przed badaniem należy zdjąć przedmioty metalowe – biżuterię, paski ze sprzączkami, zegarki, ubrania z metalowymi guzikami oraz wyciągnąć ruchome protezy zębowe oraz aparaty ortodontyczne niezamocowane na trwałe.
Na początki technik wykonujący badanie wskazuje pacjentowi miejsce i pomaga mu przyjąć właściwą pozycję. Aby nie doszło do powstania artefaktów ruchowych pacjent układa ręce i opiera czoło i brodę na specjalnych podpórkach pantomografu. Następnie pacjent zaciska zęby na uchwycie, który zabezpiecza się jednorazową nakładką ochronną.
Badanie wykonuje się w pozycji siedzącej, rzadziej na stojąco. Przed badaniem pacjent musi zamknąć jamę ustną, przełknąć ślinę oraz językiem dotknąć podniebienia. Osoba poddająca się badaniu nie musi wstrzymywać oddechu.
Dokładne instrukcje co wymaganej podczas badania pozycji udziela technik wykonujący zdjęcia. Gdy pacjent przyjmie już pożądaną pozycję, znajdujący się w sąsiednim pomieszczeniu technik ustawi sprzęt w odpowiedniej pozycji, a następnie rozpocznie badanie. Badanie trwa kilkanaście sekund. W jego trakcie ruchoma głowica emitująca promieniowanie RTG wykona obrót wokół głowy pacjenta.
Wynik badania dostępny jest natychmiast. Osoba wykonująca je może nagrać zdjęcie na CD lub pendrive, przesłać je pod wskazany adres mailowy albo wydrukować. Wykonujący badanie technicy nie zajmują się interpretacją (opisywaniem) zdjęć – jest to kompetencja lekarza zlecającego badanie.
Rodzaje badań pantomograficznych
Opisane powyżej badanie wykonywane jest za pomocą aparatury najnowszej generacji. Istnieją jeszcze pracownie, w których zdjęcia panoramiczne wykonywane są przy pomocy analogowych aparatów wewnętrznych oraz zewnętrznych.
Do badania używa się światłoczułej kasety. Aby wynik był dostępny należy kasetę poddać procesom chemicznym, co popularnie określa się mianem wywołania filmu. Wprawdzie jakość zdjęć wykonywanych analogowo i komputerowo są porównywalne, to jednak znacznie różnią się one czasem oczekiwania na wyniki i ich dostępnością. Badanie aparatami cyfrowymi daje wynik natychmiast – pantomogram pacjenta widoczny jest na ekranie komputera i można go łatwo zapisać na dowolnym nośniku lub przesłać na pocztę elektroniczną pacjenta.
Pantomogram – skutki uboczne i ograniczenia
Działanie promieni X jest szkodliwe i nawet przy niewielkiej jego dawce może dojść do powstania wolnych rodników. Powstają one na skutek jonizacji wody w komórkach i są przyczyną powstawania zmian nowotworowych. Oblicza się, że ryzyko zachorowania na raka zdarza się raz na 20 milionów przypadków. Jest to prawdopodobieństwo bardzo niskie.
Pantomogram jest bardzo dokładnym badaniem obrazującym stan uzębienia i kości czaszki. Nie jest to jednak badanie doskonałe, bowiem nie pozwala dokonać oceny stanu dziąseł i mięśni. Przy poważnych schorzeniach, szczególnie trudnych przypadkach pantomogram warto zastosować jako diagnozę wstępną. Dokładny obraz wszystkich tkanek można uzyskać dzięki badaniom przeprowadzonym przy użyciu tomografu komputerowego lub rezonansu magnetycznego.
